Hoe je een uiterst stabiel genie aan het wankelen krijgt

Een gracht vol slangen en krokodillen

Van rechtsboven naar linksonder zag ik drie keer Donald Trump op mijn scherm verschijnen.

“Boete voor Trump wegens fraude met eigen liefdadigheidsstichting”

“Anonieme Trump-medewerker schrijft boek: ‘Hij is als een 12-jarige in een verkeerstoren’”

“Trumps zoon overladen met kritiek na noemen naam mogelijke klokkenluider”

Prominent weergegeven, langs een keurige diagonaal, al was geen van die berichten echt groot nieuws. Het was de digitale voorpagina van de Volkskrant van 8 november 2019, precies drie jaar na Trumps verkiezingsoverwinning. Drie jaar en langer al gijzelt hij met zijn streken de publieke aandacht.

Natuurlijk is Donald Trump een gevaarlijke paljas die in een oververhitte samenleving olie op het vuur gooit. Natuurlijk is hij ook onbekwaam, onbeschoft en sowieso veel wat met ‘on’ begint. Geen weldenkend mens wil nog eens vier jaar Trump, niet eens in zijn eigen kring. Toch werkt iedereen volop mee aan zijn herverkiezing, kritische media voorop. Hoe gaat dat in zijn werk?

Vaak door teveel Trump. Sinds 2016 siert de irre Ami-Anführer maar liefst vijfentwintig maal het voorblad van Der Spiegel. Het blad laat verder geen Amerikaan aan het woord zonder diens Trump-reflexen te testen. NRC Handelsblad houdt een Trumpblog bij, The New York Times analyseert 11.000 tweets van hem en probeert daarin patronen te herkennen.

Als twee journalisten van diezelfde New York Times beschrijven hoe Trump met het idee gespeeld zou hebben om een gracht vol slangen en krokodillen langs de Mexicaanse grens aan te leggen, gaat The Economist met dat verhaal aan de slag. Het blad brengt de zoölogische en structurele vereisten voor het project in kaart en komt uit op een gracht van 1600 kilometer lang, 20 meter breed en anderhalve meter diep. De totale kosten daarvan worden beraamd op zo’n 30 miljard dollar. De slotsom van dit ironisch juweeltje: ook economisch gaat de vlieger niet op.

Hoe we Trump nog meer helpen? Soms ook door te weinig aandacht aan hem te schenken. Als in de zomer van 2017 Hurricane Harvey Texas teistert, doneert Trump uit eigen zak één miljoen dollar aan noodhulp. Voorpaginanieuws wordt dat niet, in tegenstelling tot de stiletto’s die Melania bij haar bezoek aan het getroffen gebied draagt.

Vergelijk dat eens met een geval van Hollandse bodem. Enkele weken na Harvey wordt Sint Maarten vrijwel verwoest door orkaan Irma. Wat doet de Nederlandse koning? Hij bezoekt het eiland en steekt de mensen een hart onder de riem. Het is niet het enige verschil tussen deze twee puissant rijke mannen: Trump heeft afstand gedaan van de vergoeding waar hij als staatshoofd recht op heeft, hij wel.

Een greep uit actueel nieuws. In Kameroen woedt al sinds een paar jaar een bijna-burgeroorlog die aan duizenden mensen het leven gekost heeft en een half miljoen mensen uit hun huis heeft verdreven. Terwijl Europa afwacht en voorlopig niets doet, treft de Amerikaanse regering sancties tegen het land wegens de grove schendingen van de mensenrechten door het bewind van autocraat Paul Biya. Zoiets haalt bij ons het nieuws niet.

Het lijkt alsof het negatieve over Trump – toegegeven, rijkelijk voorradig – door een roeptoeter maximaal versterkt wordt, in eigen land en ver daarbuiten. Iets positiefs, al is het nog zo zeldzaam, komt niet door het filter. Of je hoort het en je houdt je Oost-Indisch doof.

Een incident, niets meer

Die aan-uit-berichtgeving, in de eerste plaats in de VS zelf, werkt averechts: ze helpt Trump alleen maar steviger in het zadel. Het gevolg is namelijk een contrast waar je ogen pijn van doen. Alle tegenstellingen staan op scherp. Het politieke strijdtoneel wordt verplaatst naar het terrein waarop hij als geen ander thuis is: het moeras. In moddergevechten is Trump immers iedereen de baas.

Dankzij die aanhoudende berichtenstroom staat Trump in de schijnwerpers, en ook dat is precies wat hij wil. Hij lijkt zo groter en belangrijker dan hij is. In werkelijkheid is hij als politicus een vrij geïsoleerd verschijnsel. Hij is geen exponent van een stroming. Hij past niet in het rijtje van Europese populisten als Salvini, Le Pen, Johnson, Farage, Van Grieken, Wilders, Baudet, stuk voor stuk beroepspolitici. Die hebben een gat in de politieke markt gevonden en cultiveren dat om hun eigen broodwinning veilig te stellen. Trump niet.

De vergelijking dringt zich eerder op met Silvio Berlusconi, die zich na het grootscheepse corruptieonderzoek Mani Pulite kon profileren als de apolitieke buitenstaander. De mediamagnaat zocht echter de bescherming van het ambt voor zijn juridische problemen. Trump lijkt zich juist door dat ambt meer en meer in de nesten te werken. Wat drijft hem dan? IJdelheid en eerzucht.

Al veertig jaar is Trump de risee van de Amerikaanse samenleving. Die ambities voor het presidentschap koestert hij al minstens zo lang. Nu was toevallig de tijd rijp voor hem, niet omgekeerd. Het voelt een beetje alsof Geert Wilders ineens als grote verkiezingswinnaar uit de bus komt, Neerlands minister-president wordt, en het is 2040.

Het fenomeen-Trump is een magneet waar we met zijn allen opgeknald zijn. Voor je het weet sta je op een heuse tweetententoonstelling in New York, zit je met je neus geplakt op de kaart van Groenland of de voorgevel van Stormy Daniels. Oog voor iets anders hebben we niet. Dat is misschien wel het grootste gevaar: Trump is een incident, maar wel één dat ons ervan weerhoudt de werkelijkheid te zien. Ooit zal blijken dat de wereldgeschiedenis in die eerste decennia van de eenentwintigste eeuw op een ander continent geschreven werd, terwijl die 45^e Amerikaanse president weliswaar een vreemde fratsenmaker was, maar er verder niet veel toe deed.

De pijlers van een goed plan

Trump-Trump-Trump, dan abortus, en daarna heel lang niets, antwoordde Doug Jones, Democratisch senator voor Alabama, op een vraag van The Economist naar de hete hangijzers in zijn staat. Uitvergroot naar Amerika is dat precies het probleem: Trump moet niet het thema van de verkiezingen zijn. Tot dusverre is hij er meesterlijk in geslaagd vriend en vijand zijn spelregels op te leggen. Met eindelijk wat zelfbeheersing en een goed plan kunnen zijn tegenstanders dat tij zo keren.

Allereerst is impeachment, de afzettingsprocedure die de Democraten eind september gestart zijn en waar ze in het Huis van Afgevaardigden zopas een schijnoverwinning geboekt hebben, een heilloze onderneming. Dat initiatief kan zo negatief afstralen op de Democraten dat ze volgend jaar de verkiezingen verliezen. Maar ook als de procedure leidt tot het afzetten van de president, verliezen ze. Een op wraak beluste Trump blijft achter, en wat die kan mobiliseren weten we inmiddels. Wat de Democraten, en in hun kielzog de Verenigde Staten, nu nodig hebben is niet een geslaagde impeachment, maar een klinkende verkiezingsoverwinning.

Een eerste stap in die richting is het drastisch snijden in de hoeveelheid Trumpnieuws. Trumpblogs, indien de laatste levensader voor een blad, kunnen voortaan door robotjournalisten geschreven worden. Zo komt er tijd vrij voor echte onderzoeksjournalistiek.

Die tijd kan bijvoorbeeld besteed worden worden aan het beter bekijken van de plannen van Elizabeth Warren voor het omvormen van het Amerikaanse kapitalisme. Of aan Hunter Biden, in een poging de scheefgroei tussen de aandacht voor Trumps felomstreden telefoontje en de escapades van Biden jr. wat recht te trekken. Of, en niet in de laatste plaats, aan Republikeinen, aan Never Trumpers bijvoorbeeld, aan andere Republikeinen. Ligt er een cordon sanitaire om de helft van de Amerikaanse bevolking? Echt, dat zijn niet allemaal grofgebekte, pussygrabbende deplorables – die stigmatisering werkte al niet in 2016 en zal dat in 2020 weer niet doen.

De voornaamste kandidaten voor de Democratische nominatie zijn Joe Biden (77), Michael Bloomberg (77), Bernie Sanders (78), Elizabeth Warren (70). Hillary Clinton (72) twijfelt nog over haar kandidatuur.

Weer wrijft The Donald zich in de handen. In de categorie 70+ staat hij zijn mannetje, energiek als hij is, en moet hij waarschijnlijk alleen Warren vrezen. Die andere democratische coryfeeën zouden uit landsbelang een stapje terug moeten doen. Het wachten is op een Amerikaanse Emmanuel Macron, een kruising bijvoorbeeld van de jonge, maar te scherpe Alexandria Ocasio-Cortez en de gematigde, onderbelichte senator voor Minnesota, Amy Klobuchar.

Het laatste en waarschijnlijk belangrijkste ingrediënt van de formule om Trump volgend jaar te verslaan is lof. Hij moet meer geprezen worden, juist door zijn tegenstanders. Niet overdreven, maar gemeend, want af en toe geeft een beslissing, een grap of een gebaar van hem daar best aanleiding toe. Het zal hem uit zijn evenwicht brengen. Nuances nemen de wind uit zijn zeilen. Zonder strijd, zonder wraakgevoelens is hij als een vis op het droge. Hij zal langzaam wegkwijnen. Misschien trekt hij zich zelfs eigener beweging terug. Die weddenschap om het Witte Huis had hij immers al gewonnen. Hij zal tevreden achterover leunen, zijn twittergeschut aan de wilgen hangen en in alle rust aan zijn eigen mythe gaan werken. Best presidency ever.

Evenwichtiger nieuws, jongere opponenten en een complimentje op zijn tijd: een strategie die op die drie pijlers gebouwd is, biedt voldoende uitzicht om een herverkiezing van Trump te voorkomen. Haalbare kaart, zou je zeggen. Waarom wordt er dan weer net zo geschutterd als drie, vier jaar geleden?

Een dag voor zijn verkiezingswinst in 2016 schreef ik dat onze opgefokte samenleving Trumps succes aan haarzelf te wijten had. Angstig keken we naar wat die golem allemaal zou aanrichten. Eén ding zie ik nu anders. Trump maakt niet bang, maar blij. Trump is puur amusement, vermaak met een grote V. House of Cards of hilarische sitcoms, ze verbleken bij de Trumpshow.

Trump is voor ieder wat wils. Voor sommigen is hij de man die net zo praat als zij, voor anderen eindelijk de president die ze intellectueel de baas zijn. Voor The New York Times de man die de oplage omhoog stuwde. Voor George W. Bush de man aan wie hij zijn opwaardering in de geschiedenis dankt. Voor feministen het archetype van de male chauvinistic pig, alles in één persoon. Trump is zogezegd te mooi om waar te zijn.

Maar vier jaar Trump, vier seizoenen met al veel te veel afleveringen, zijn meer dan voldoende. Het goede nieuws is dat het niet zo moeilijk is om dit uiterst stabiele genie uit het zadel te wippen. Als we het maar willen.

Zie ook: De Republikein, jaargang 15, nummer 4 (december 2019)