Voordat hij met Schuilplaats voor andere tijden de Booker Prize in de wacht sleepte had ik nog nooit van Georgi Gospodinov gehoord. Dat boek heb ik nu, maar de schrijver zette me op een ander spoor. Nog geen bladzijde had ik namelijk gelezen of hij verscheen met een essay in de zomerreeks van De Standaard rond het thema licht. Het is een stuk naar mijn hart.
Gospodinov leeft zich volop uit met het onderwerp. Het licht wordt ouder gedurende de dag, stelt hij vast. Vooral het vermoeide en trage licht van de namiddag heeft hem altijd gefascineerd. Maar het licht verandert ook door de jaren heen. Op een dag zal het zelfs uitsterven. Nadat de zon er de brui aan gegeven heeft houden we nog 8 minuten en 19 seconden over, een postapocalyptische bonus in de woorden van de schrijver.
Het is verbluffend hoe speels Gospodinov hier gevoel en poëzie knoopt aan ratio en wetenschap. Weemoedige reflecties worden aangevuld met passages over fijne stofdeeltjes, Einstein en Pythagoras. Hij schuwt getallen niet, dat neemt hem direct voor me in. Tegelijk hanteert hij een stijl doorspekt met humor, understatement, repetitio, die in de vertaling van Hellen Kooijman keurig overeind blijft. “Laat ik niet de lichtgevende lichamen van de vuurvliegen vergeten, later zou ik leren dat dit een proces is van bioluminescentie. Ik weet niet of deze kennis de vuurvliegjes ontgoochelde, maar in ieder geval begonnen ze te verdwijnen.” Twee zinnen, en het zit er allemaal in.
Het stuk zit boordevol prachtige waarnemingen en aanbevelingen, altijd met een knipoog. Kunnen we niet wat tijdrekken door de getallen voluit te schrijven? Waarom meten we een leeftijd in jaren, wat beledigend lage getallen oplevert, en niet in veel kleinere tijdsbrokjes? Beïnvloedt de waarneming de weg van het licht, de loop der dingen, en kunnen we daar misschien gebruik van maken?
Van één zaak is Gospodinov zeker. Door te schrijven verlengt hij de namiddag. Hij vertraagt zo de tijd en krijgt grip op die tijd. Het is zijn persoonlijke getuigenis van de equivalentie van tijd en licht. Het geeft hem alle gelegenheid zijn vakmanschap te etaleren. Alleen al voor dit essay mag hij van mij een mooie prijs krijgen, en dan moet ik nog steeds aan dat boek beginnen.
Georgi Gospodinov, Mijn ode aan de namiddag, de Standaard, 26 augustus 2023, online verschenen als: Booker Prize-winnaar Georgi Gospodinov schrijft een ode aan het namiddaglicht